Liechtenstein – jedyne takie państwo na świecie

Unikalność Księstwa Lichtenstein na tle innych organizacji państwowych można zobrazować szczególnym, a zarazem niezwykle efektywnym połączenia cech pozornie dalekich od siebie. Z jednej strony, na czele z dziedzicznym monarchą, dysponującym zakresem osobistej władzy politycznej tak szerokim, iż wśród europejskich monarchów większe prerogatywy przypisane są jedynie do absolutystycznej władzy papieża, Księstwo Lichtenstein wydaje się być epigonem austriackiego cesarstwa, reliktem minionej epoki. Z drugiej strony Lichtenstein funkcjonuje niemal jak nowoczesna firma, wyspecjalizowana w wybranych dziedzinach gospodarki i nastawiona na maksymalizację zysku. Podobnie jak podmiot gospodarczy postępujący zgodnie ze strategią outsourcingu, Lichtenstein przekazał określone, często podstawowe funkcje państwowe innym państwom. Przykładowo, zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego nieposiadającemu własnej armii Lichtensteinowi zostało powierzone Szwajcarii, podobnie zresztą jak zadanie administrowania pocztą oraz pełnienia służby granicznej i celnej na granicy z Austrią (Lichtenstein i Szwajcaria od 1923 r. tworzą jeden obszar celny). Do austriackich więzień są odsyłane osoby skazane w księstwie na dłużej niż 2 lata więzienia, a austriackim kolejom zostało powierzone zadanie administrowania liniami kolejowymi w Lichtensteinie (co nie wydaje się zbyt dużym obciążeniem biorąc pod uwagę całkowitą długość tych linii wynoszącą 9,5 km). Poza ww. funkcją strzeżenia nienaruszalności granic państwa, Lichtenstein przekazał Szwajcarii również szereg istotnych kompetencji z zakresu polityki ekonomicznej. Obecnie system gospodarczy i socjalny księstwa oparty jest w znacznej mierze o ustawodawstwo szwajcarskie i zawierane przez to państwo umowy międzynarodowe. Lichtenstein nie prowadzi własnej polityki monetarnej, a jego walutą narodową jest frank szwajcarski.

Swobodny dostęp Księstwa Lichtenstein do rynków europejskich w ramach EFTA i EOG, przy jednoczesnej swobodzie w stanowieniu własnych reguł prowadzenia działalności gospodarczej, przejawiają się w określeniu tego państwa mianem „specjalnej strefy ekonomicznej Europy”.

Z nieco ponad 36 tys. mieszkańców Lichtenstein jest jednym z najmniejszych państw na świecie, dwukrotnie mniejszym od Andory. Być może bardziej wyraziste byłoby zobrazowanie wielkości populacji Lichtensteinu porównaniem z liczbą mieszkańców jednego z polskich miast, gdyby nie to, że porównanie z tym alpejskim państwem musiałoby się ograniczyć do tej jednej liczby.

Przez większość rankingów Lichtenstein jest bowiem uznawany za najbogatsze państwo na świecie biorąc pod uwagę PKB per capita. Źródłem zamożności obywateli Księstwa są zmiany w gospodarce, które nastąpiły na przestrzeni ostatnich 60 lat, przekształcając relatywnie odizolowane od głównych europejskich rynków i oparte prawie wyłącznie na rolnictwie państwo w ważne europejskie centrum finansowe, a zarazem jedną z najbardziej uprzemysłowionych i najnowocześniejszych gospodarek świata. Lichtenstein jest co do zasady wolny od długu publicznego i regularnie uzyskuje od agencji ratingowych najwyższy wskaźnik wypłacalności AAA. Rezerwy rządowe przekraczają wartość rocznych wydatków budżetowych państwa.

Około 36% PKB Lichtensteinu jest wytwarzane przez przemysł. Sektor produkcji dóbr w tym państwie charakteryzuje się silną orientacją na eksport, nowoczesnością i zaawansowaniem technologicznym, koncentracją na branżach niszowych, bardzo wysoką jakością ekskluzywnych produktów. Do głównych branż przemysłowych księstwa należy produkcja wyspecjalizowanych maszyn i urządzeń, elektroniki, aparatury przemysłowej, narzędzi precyzyjnych, sprzętu dentystycznego, farmaceutyków i biżuterii. Wartym podkreślenia jest, że aż ok. 32% dochodów państwa przeznaczanych jest na wsparcie krajowego sektora badań i rozwoju.

Istotnym wsparciem dla eksportu księstwa jest dostępność do europejskich rynków wynikająca z unii celnej ze Szwajcarią oraz przynależności do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Z drugiej strony uzależnienie gospodarki Lichtensteinu od eksportu czynią to państwo podatnym na zmiany koniunktury i spadek popytu w państwach Unii Europejskiej i w USA. Eksportowi Lichtensteinu zdecydowanie nie pomaga również obecna w czasie kryzysu aprecjacja franka szwajcarskiego.

Niemal równie duży udział w PKB państwa co produkcja przemysłowa posiada sektor finansowy Lichtensteinu, słynny z uwagi na wyspecjalizowanie w świadczeniu usług zarządzania majątkiem prywatnym osób zagranicznych. W Księstwie działa aktualnie 17 banków, 47 towarzystw ubezpieczeniowych, 27 towarzystw inwestycyjnych zarządzających ok. 360 funduszami inwestycyjnymi, 163 firmy inwestycyjne oraz ok. 400 instytucji powierniczych pełniącymi zarząd w ponad 73.000 podmiotach holdingowych. Sektor usług finansowych daje zatrudnienie ok. 17,4% ogółu osób pracujących w tym państwie. Natomiast wartość depozytów złożonych w bankach w Lichtensteinie w przeddzień kryzysu finansowego była szacowana na 171 mld CHF. Powyższe liczby są niewątpliwie wyznacznikiem sukcesu Lichtensteinu, w szczególności jeśli weźmie się pod uwagę fakt, iż utworzenie tak silnego centrum finansowego zostało dokonane w państwie, w którym jest tylko jeden szpital.

Centrum finansowe Lichtensteinu zostało zbudowane na bardzo atrakcyjnym systemie podatkowym, liberalnych zasadach zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej, unikalnych rozwiązaniach prawnych, a przede wszystkim na tradycji bardzo rygorystycznego przestrzegania tajemnicy bankowej. Powyższe atrybuty, oprócz bogactwa, przyniosły jednak księstwu również opinię raju podatkowego. Związane z kryzysem gospodarczym problemy budżetowe głównych partnerów gospodarczych Lichtensteinu oznaczały z kolei koniec względnej ich tolerancji dla tego raju podatkowego w centrum Europy. Nieodosobnione przypadki ucieczki do Lichtensteinu kapitału zagranicznego przed opodatkowaniem, w tym kapitału pochodzącego z nielegalnych źródeł, spotkały się z ostrą reakcją ze strony społeczności międzynarodowej, przede wszystkim USA, Unii Europejskiej, OECD i G-20. Żądania wobec Lichtensteinu zostały wystosowane w trzech głównych obszarach: postulowanej zmiany w systemie podatkowym, wdrożenia sytemu wymiany informacji ws. podatkowych, w tym objętych tajemnicą bankową oraz przyjęcia norm mających na celu przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy i wspieraniu terroryzmu.

O ile skandal z lutego 2008 r. związany ze sprzedażą przez byłego pracownika banku LGT niemieckim władzom podatkowym danych osób posiadających rachunki w tym banku, spotkał się z ostrą reakcją następcy tronu Lichtensteinu (wyłącznym właścicielem grupy finansowej LGT jest rodzina książęca), to równoczesna presja największych gospodarek świata na Lichtenstein, a także na Szwajcarię, zmusiły Rząd w Vaduz do istotnych zmian w swojej polityce i ustawodawstwie we wszystkich trzech ww. obszarach. W rezultacie w Lichtensteinie został prowadzony 12,5% podatek od osób prawnych, państwo zgodziło się na wyłączenie tajemnicy bankowej w sprawach podatkowych oraz na przestrzeganie międzynarodowych norm AML/CFT.

Wprowadzane w Lichtensteinie reformy mają na celu zmianę wizerunku państwa z raju podatkowego, w którym obcy kapitał może liczyć na azyl zasadniczo bez badania jego źródła i legalności, w nowoczesne centrum finansowe, które odpowiada wszystkim międzynarodowym standardom.